Một ngày đẹp trời, anh Tối đang đi trên con đường lớn. Anh này đang cố gắng đi đến địa chỉ mới. Hiện giờ anh ta chỉ biết địa chỉ nhưng không biết đường đi, khi thấy một ông già đi bộ đến gần và tay cầm tấm bản đồ. Anh ta vui mừng khôn xiết rồi hỏi ông.

“Tôi đang cố gắng tìm đến địa chỉ này, nhưng tôi không biết đường phải đi như thế nào.” Anh ta hỏi với vẻ mặt hoang mang.

“Ồ, đó là rất gần đây. Bạn chỉ cần đi thẳng đường này, rồi rẽ trái ở góc đường tiếp theo, và cuối cùng là rẽ phải. Nó sẽ đưa bạn đến địa chỉ mà bạn đang tìm kiếm.” Ông già giải thích cho anh ta.

Sau khi được chỉ dẫn, anh Tối không để ý đến hướng dẫn của ông già mà chỉ quan tâm đến việc chứng tỏ bản thân đúng và ông già sai. Anh nghĩ rằng anh muốn đi một con đường khác, và theo anh, nó sẽ nhanh hơn. Anh bắt đầu tức giận khi con đường được chỉ định không khớp với ý muốn của mình, và trong lòng, anh mắng ông già và cho rằng ông đã dẫn anh sai hướng.

Mặc dù đã được chỉ dẫn đến đích, anh Tối không thể giữ được sự bình tĩnh và cảm thấy mất đi sự tự trọng của mình. Anh cảm thấy không muốn tiếp tục nói chuyện với ông già. Anh cho rằng ông già ngu ngốc, cứng đầu và không cởi mở.

Vì thế, anh Tối nghĩ ra một kế hoạch, âm thầm đi một con đường khác theo chỉ dẫn của ông già, trong quá trình đi anh liên tục liên hệ để thể hiện là luôn theo sự chỉ dẫn của ông lão. Cơn tức giận của anh dần dịu đi và cảm giác thỏa mãn trong anh ngày càng tăng lên. Anh Tối tin rằng ông già thật ngu ngốc vì không lắng nghe lời anh. Anh đã chiến thắng, đã lừa được ông lão và không tuân theo lời khuyên của ông già.

Câu chuyện trên khơi mở cho chúng ta suy ngẫm về quá trình học thiền. Trong đó, có hai giai đoạn quan trọng: giai đoạn xác định mục tiêu và giai đoạn thực hiện.

Trong giai đoạn đầu, xác định mục tiêu, ít nhất là anh Tối đã biết rõ mình muốn đến đâu. Hiện nay, nhiều người học thiền coi thiền như một món trang sức hoặc chỉ vì “thiền là tốt” nên chưa thực sự liên kết thiền với nhu cầu và mong muốn của bản thân. Khác với anh Tối, ít nhất anh biết rõ anh cần đi đâu và anh cần người chỉ đường. Nhiều người coi “thiền là tốt” mà không quan tâm đến nơi đến, mục đích của bản thân, và coi thầy là người hướng dẫn, chỉ dẫn cho mình nơi nên đi. Việc đạt được mục tiêu đó là trách nhiệm của mình, mong muốn của mình, có thêm người chỉ đường (thầy) giúp cho việc đến đó nhanh hơn và hiệu quả hơn. Khác với việc, trách nhiệm đi đâu và làm gì là ở thầy.

Trong giai đoạn thứ hai, sau khi được chỉ dẫn, cũng như anh Tối, nhiều người học thiền có thể bị cuốn vào việc đánh bại thầy, coi việc “chê bai” hoặc lừa dối thầy là thành tựu của mình. Thầy là người dạy thiền, nếu ta đánh bại thầy, coi mình hơn thầy thì ta đã chiến thắng và không cần phải tiếp tục con đường hay thực hiện. Tâm lý này xuất phát từ việc giải quyết vấn đề bằng cách không tự mình giải quyết, không tự mình hành động mà chỉ cần lật đổ người khác thì mình tự cho rằng đã thành công và giải quyết vấn đề. Một cuộc chiến giá trị.

Như câu chuyện trên cho thấy, việc không lắng nghe chỉ dẫn và đánh bại người chỉ dẫn sẽ không giúp chúng ta tiến bộ trong hành trình tu thiền. Để đạt được tiến triển và khắc phục chướng ngại, chúng ta tập trung vào mục tiêu, chứ không bị lạc qua một hướng khác (bị chi phối bởi cái tôi).

Với những bài học từ câu chuyện trên, mở rộng ra, chúng ta có những nhóm tâm lý thường gặp phải khiến việc học thiền không hiệu quả: