Tâm lăng xăng, làm sao để hành thiền?

Hỏi: Tâm tôi cứ lăng xăng, không thể tập trung hành thiền được, có cách nào để giải quyết không?

Đáp: Để giúp bạn giải quyết vấn đề này, chúng ta hãy cùng nhau tìm hiểu nguyên nhân của tâm lăng xăng, sau đó tìm giải pháp.

Tâm lăng xăng là gì và nguyên nhân?

Tâm lăng xăng là hiện tượng phổ biến xảy ra khi ta tập thiền, đặc biệt là đối với những người mới bắt đầu tập luyện. Đối với phương pháp Thiền truyền thống, ta sẽ cố gắng giữ cho tâm trí luôn tập trung vào điểm cố định và không để suy nghĩ của mình lạc đi. Tuy nhiên, việc này không phải lúc nào cũng dễ dàng và thường gặp tình trạng tâm lăng xăng.

Nguyên nhân dẫn đến việc tâm lăng xăng là vì ta cảm thấy bị ép buộc phải ngồi thiền mà không có sự thoải mái, hoặc khi ta ép mình tập trung quá mức vào đề mục hoặc ép mình ngồi tĩnh lặng mà không cho phép suy nghĩ tự do. Việc ngồi thiền chỉ là ý muốn của ý chí, chứ không phải ý muốn thực sự từ bên trong của chúng ta. Việc ép mình cũng chỉ ra rằng ta không thực sự muốn ngồi thiền mà lại muốn suy nghĩ các vấn đề đang quan tâm.

Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, chúng ta có thể đưa ra ví dụ về cảm giác khi chúng ta đang làm một công việc mà mình yêu thích hoặc thú vị. Khi chúng ta đang làm một công việc mà mình thực sự yêu thích, thường không có cảm giác bị ép buộc hoặc lăng xăng. Thay vào đó, chúng ta tập trung hết sức vào công việc đó và thậm chí có thể quên mất thời gian đang trôi qua.

Chẳng hạn, khi chơi một trò chơi yêu thích, chúng ta sẽ không cảm thấy khó khăn hay bị lăng xăng. Lý do là tâm và ý lúc này đang hợp nhất vào hành động này, ta thích làm và muốn làm nó. Cảm giác thích thú và hứng thú của chúng ta với trò chơi khiến cho tâm trạng của chúng ta trở nên dễ chịu và thoải mái.

Tuy nhiên, khi chúng ta làm một công việc mà không thực sự thích hoặc bị ép buộc phải làm, tâm trạng của chúng ta thường sẽ không được tốt như khi làm việc mình yêu thích. Khi đó, chúng ta có thể cảm thấy khó chịu, mệt mỏi, và lăng xăng. Lý do là tâm và ý lúc này không đồng nhất với hành động đó, vì chúng ta không thực sự muốn làm nó.

Giải pháp cho vấn đề tâm lăng xăng:

Để giải quyết vấn đề lăng xăng không thể hành thiền, trước hết, chúng ta cần thành thật với chính mình và nhận thức rõ ràng rằng thiền không phải là hành động ngồi thiền. Thiền cũng không phải là ép mình, nỗ lực hay ý chí kiên cường. Thiền là sự tự do của tâm trí theo dòng chảy tự nhiên của nó.

Về giải pháp, chúng ta có thể tiếp cận vấn đề theo hai hướng:

1. Hướng tiếp cận “tập trung, cảnh chìm”:

Vấn đề không phải ở chỗ tâm lăng xăng hoặc những suy nghĩ cứ hiện lên. Vấn đề ở chỗ ta chưa thực sự muốn ngồi thiền. Khi ta thực sự muốn ngồi thiền, ta sẽ không còn cảm thấy ép buộc nữa. Lúc này, ta có sự tập trung tự nhiên, không cần phải ép mình. Khi đó, những suy nghĩ lăng xăng sẽ không còn làm phiền chúng ta.

2. Hướng tiếp cận “lăng xăng không phải vấn đề”:

Việc quan sát và nhận thức được những suy nghĩ và cảm xúc bên trong tâm mình là một dấu hiệu tốt. Như trong các pháp thực hành quán, ta có pháp quán tâm, nghĩa là quan sát những suy nghĩ, cảm xúc bên trong tâm mình. Việc quan sát sự lăng xăng của mình cũng là một phương pháp thiền. Như vậy, khi quan sát, ta có thể coi các suy nghĩ và cảm xúc như các hiện tượng tự nhiên, giống như gió thổi trên trời, chim đang bay hay các chiếc xe đang chạy ngoài đường. Trong quá trình này, không cần phải chặn các suy nghĩ, đánh giá chúng hoặc ngừng chúng. Thay vào đó, ta chỉ cần ngắm nhìn chúng như một nhà sư tĩnh lặng quan sát các chú chim đang bay trên bầu trời.